İlçemizin yerleşmesine sebep olan çermik kalesi ilçenin doğusunda yer almaktadır. Kale ne zaman yapıldığı kimler tarafından yaptığı bilinmemektedir. Kalenin surlarını ve taş işçiliğine baktığımızda işçilik olarak hasanı-keyf teki büyük kale yapısıyla bire bir örtüşmektedir. Buda kalenin m.ö yapıldığı tahmin edilmektedir. Kale şehrin sırtını dayadı sivri dağın üst kısmına yapılmış arkasından gecen çermik çayı kaleyi adeta gelincik dağın eteğinden ayırmış, kale yapıldığında şehir hemen kalenin batısında sarp yamaca yapılmış elerde daha güvende yaşamını sürdürmüştür. Kale Haburman ve sinek köprüsünü kontrol eder gibi ticaret yoluna hakim yerde konumlanmıştır. Kale üstünden doğu batı yönünde kayalardan oyulmuş geçiş geçişin önünde kullanılan tarihi merdivenler (şimdi toprak altında kalmış) su kuyuları kale duvar kalıntıları. Kale önemini yitirince şehir kale önündeki yamaca yerleşmiş kale sur duvarından sökülen taşlar ile evler yapılmıştır.(çermik eski kerpiçli ve taş evlerin köşe taşları kaleden söküldüğü belliydi.)kale ticaret yoların değişmesi ile eski önemini kaybeder ve yıkılmaya terk edilir.

YER ALTI SIĞINAĞI. Kale de 2020 yılında definecilerin kazı yaptığı havalandırma yerinden kaleye giriş sağlanıyor ama ilerisi moloz taşların kapatması sonucu vazgeçiliyor. kazı yerini incelediğimde hatta Diyarbakır arkeoloji müze müdürünü davet ettik inceledik burada bir çalışma yapılırsa yer altı sığınma şehrinin olacağını tarihinin çok eskilere gidileceğini söyledik.

Daha önceleri 1997 yılında kalenin dibinde bulunan evlerin sakinleri büyüklerinin burada bir tünel olduğunu içinden su aktığını mahalleli korktuğu için bu tünelin kapatıldığını söylemişlerdi bu havalandırmanın ortaya çıkması ile  kalenin dibinde bir yerleşim yerinin varlığı kesinleşmiştir.Çermikli yetkililerden hiç olmasa bu tarihi yerin ilçemize kazandırılmasını istiyoruz turizm  için  ilçemize bir değer daha katılacağına inanıyoruz.saygılarımla.2020

Yılmaz TUNCAY