Diyarbakır'ın Çermik ilçesinden çıkarılan yıllık ortalama 80 bin ton mermer, Türkiye'nin yanı sıra Asya kıtasındaki mekanları da süslüyor. 

İlçede bu sektörde istihdam edilen 200 kişi, ekmeğini mermer taşından çıkarıyor. Çermik mermeri, "Amedian beige", "Pembeli taş", "Botaçino", "Siyah taş", "Bej mermer" çeşitleri ile adını duyurmaya çalışıyor. Çermik ilçesinde plaka boyutları 1 ile 5 cm arasında değişen mika oluşumları yer almaktadır. 

İlçemizde bu sektör hak ettiği yere hala gelmemiştir. Bunun en önemli nedeni, mermeri hammadde olarak çıkarıp Çinli firmalara satmamızdır. Halbuki bu mermeri Çermikte işletecek işletmelerin kurulması madenin değerini artıracağı gibi ilçemize de büyük bir ekonomik katkı ve iş imkanı sunacaktır. Unutmayalım ki madenlerden asıl parayı kazananlar onları mamul hale getirenlerdir. Çin, dünyadaki bir çok madenlerden maden çıkarıp bunları işleyerek o madenlere sahip olan ülkelerden daha fazla kazanç elde etmektedir. Acilen bu sömürüye dur diyecek alt yapıyı kurmamız ve girişimcilerin bu alana yatırım yapması gerekmektedir. 

SEKTÖRÜN SORUNLARI

Tarihin her döneminde farklı alanlarda rastladığımız mermer, uygarlık seviyesine göre kullanım alanları değişen bir çeşit kayadır. Her dönemde olduğu gibi günümüzde de önemini koruyan mermer, yapı sektöründe ve sanat eserlerinde kullanılan başlıca ve vazgeçilmez doğal kaynaktır. Diyarbakır’da blok verimliliği yüksek farklı renk ve desene sahip sedimanter kökenli ve bazalt gibi doğal taşlar bulunmaktadır. Diyarbakır doğal taş potansiyeli ve kullanımı bazında, Türkiye ortalamasının üzerinde avantajlara sahiptir. Fakat bu avantajlarının yanı sıra sektörün pek çok yapısal sorunu da bulunmaktadır. 

Mermer ocak işletmeciliği yatırımları ve üretimi açısından, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin en önemli ili Diyarbakır’dır. Diyarbakır’da taş işleme sanatının yaklaşık 4000 yıllık geçmişi olmasına rağmen; ilk ocak işletmeciliğine 1987 yılında Çermik yöresinde başlanmıştır. Ancak modern makine ve ekipman kullanılarak yapılan mermer blok işletmeciliğine ilk olarak 1992 yılında Hazar Pembe ve Hazar Bej üretimiyle başlamıştır. Mermer sektörü, bu tarihten itibaren büyük bir atılımlar yaparak; faklı desen, renk ve türde ürünler üretmeye başlamıştır. Özellikle 1990’Iı yılların ikinci yarısından itibaren ocak işletmeciliğiyle birlikte gelişmeye başlayan Diyarbakır mermer sektörü; büyük ve orta ölçekte fabrikaların açılmasıyla beraber kayda değer bir ivme kazanmıştır. Diyarbakır bölgesinin mermer rezervi açısından zengin olması, bölgede faaliyet gösteren mermer işletmelerinin hızla artmasında etkili bir faktör olmuştur (MTA, 2010: 20).

Diyarbakır’ın büyük rezerv yataklarına sahip Çermik ilçesinde; Asenka Bej Mermer, Boran Bej Mermer, Çermik Bej Mermer, Galaxy Bej Mermer, Green Rose Mermer, Hazar Bej Mermer, Hazar Pembe Mermer, Orion Yeşil Bej Mermer, Pink Zebra Mermer ve Silver Batticino Mermer çıkarılmaktadır. Çermik’te dört ayrı ocaktan çıkarılan yıllık ortalama 80 bin ton mermer; ilçede bulunan tesislerde işlendikten sonra iç piyasanın yanı sıra Çin, Hindistan, Suudi Arabistan, Irak, Japonya ve Tayland gibi ülkelere ihraç edilmektedir (Mengüverdi, 2014: 5-8). 

Ar-Ge Faaliyetleri ve Laboratuvar Altyapısı Mermer sektöründe Ar-Ge faaliyetlerinden ziyade, yeni ürün geliştirme ve verimlilik artırma çalışmaları yapılmaktadır. Bölgemizde bakanlık tescilli, akredite bir Ar-Ge laboratuvarının bulunmaması, Ar-Ge faaliyetlerinin zayıf kalmasındaki en önemli etkendir. Bölgemizde kalite-kontrol analizi ve belgeleme hizmeti veren akredite bir laboratuvarın bulunmaması, ihracat faaliyetlerini sekteye uğratmaktadır. Ayrıca mermer ve doğal taş makinelerinde teknolojik gelişim ve inovasyon özendirilmelidir. 

Mermer Atıklarının Değerlendirilmesi Mermer ocaklarında büyük blokların parçalara bölünmesi veya işlenmesi sırasında mermer molozları oluşmaktadır. Bu molozların yanı sıra kesme makinelerinin çalışması esnasında paledyen ve çamur ortaya çıkmaktadır. Bu atıklar, doğaya zararlı; ancak değerlendirilebilir maddelerdir. Mermer çamuru; seramikte, duvar sıvasında, derz yapımında, plastik ve boya sanayinde kullanılabilmektedir. Bu molozlar ayrıca; asfalt ve mıcır yapımında kullanılabilir. Mermer sektöründe atık kontrolü ve değerlendirilmesinin önemli bir sorun olduğu konusunda, toplumsal farkındalık oluşmuş ve yasal düzenlemeler yapılmıştır. 29417 sayılı Maden Atıkları Yönetmeliği’nde bu konuya ilişkin kapsamlı düzenlemeler getirilmiştir. Mermer ve doğal taş üretimi çevreye uyumlu biçimde planlanmalı; oluşan artıkların geri kazanılmasına yönelik teşvik ve destek programları yürütülmelidir.

Sektörel İş Birliği ve Örgütlenme Bir sektörün gelişebilmesi için bulunduğu kentteki kamu kurumlarının, özel sektör temsilcilerinin ve sivil toplum kuruluşlarının ortak hareket etmesi gerekir. Örneğin; valilik, kurum müdürlükleri, belediye, sanayi ve ticaret odası, kalkınma ajansı, üniversite gibi kurum ve kuruluşların koordinasyon ve çabaları sektörün gelişmesinde ve sorunlarının çözülmesinde etkin bir rol oynayacaktır. Kamu kurumlarının yereldeki etkinliği; işletmelerin hızlı karar alma, rekabet edebilme, yeni yatırımlar yapma, planlama gibi faaliyetlerinin hayata geçirilmesini kolaylaştırır. Çünkü paydaşların bir araya gelerek ortak iş yapma kültürü ve sinerjisi oluşturmaları, sektörle ilgili doğru ve stratejik kararların alınmasını ve yürütülmesini sağlar.  

Örgütlenme Eksikliği

Sektörde açığa çıkan bir diğer sorun örgütlenmedeki eksikliklerdir. Sektördeki firmalarda meslek bilincinin oluşturulması ve ortak menfaatlerinin dile getirilmesi açısından örgütlenmek gerekmektedir. İşletmelerin çoğunlukla aile şirketlerinden oluşması, etkin bir örgütlenmeyi engellemektedir. Mermer ve doğal taş sektöründe çalışan firmaların kendi aralarında ve birlikte çalıştıkları kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum örgütlerinin koordinasyonu sağlanmalıdır. Diyarbakır mermer sektöründe faaliyetlerini sürdüren işletmelerin çoğunluğu Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM), Diyarbakır Mermerciler ve Madenciler Derneği (DİMAD), Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri (GAİB), Tüm Mermer Doğaltaş ve Makinaları Üreticileri Birliği (TÜMMER) gibi örgütlere üyedirler. 

Kapasite Kullanım Durumu Diyarbakır mermercilik sektöründe faaliyet gösteren firmaların çoğunluğu üretim kapasitelerini tam olarak kullanamamaktadır. Bu sorunun başlıca nedeni talep yetersizliğidir. Ürünleri yeterli miktarda talep görmeyen firmalar, arzlarını kısarak üretime devam etmekte; bu durum atıl üretim kapasitesine yol açmaktadır. Bunun dışında, ocak işletmelerinde ortaya çıkan enerji altyapısı yetersizliği sorunu tam kapasiteyle çalışmaya engel bir durum teşkil etmektedir. Ayrıca hammadde temininde yaşanan sorunlar, yetersiz teknolojik altyapı, nitelikli işgücü yetersizliği ve finansal kaynakların yetersizliği kapasite kullanım oranlarını düşürmektedir. 

Lojistik ve Nakliye Hizmetleri Diyarbakır’da mermer ocakları yoğun olarak bulunduğu halde, bağlantı yollarının kötü durumda olması lojistik ve nakliye sorunları yaşanmasına neden olmaktadır. Ocak bağlantı yolları çok dar, eski ve virajlıdır. Bu yolların durumlarının iyileştirilmesi ve asfalt çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Acımasız fiyat rekabeti yaşayan firmaların, üretim maliyetlerinin üzerine zor şartlarda gerçekleştirilen lojistik ve nakliye giderleri de eklenince firmalar dezavantajlı duruma düşmektedirler.

Mermer İhtisas OSB Diyarbakır’da yoğunlaşan mermer sektöründe, üretim faaliyetlerini sürdüren birçok büyük ve köklü firma bulunmaktadır. Bu firmalar, üretim sürecinde büyük miktarlarda zararlı atık oluşturdukları gibi; pek çok büyük ve pahalı makineler kullanmaktadırlar. Bu firmaların bir ihtisas organize sanayi bölgesinde toplanmaları hem atıkların ortak birikimi ve değerlendirilmesi açısından hem de makine parkının verimli kullanımı açısından firmalara maliyetlerini düşürme imkânı sağlar.

Teşvik ve Destek Politikaları Mermer üreticilerinin bir diğer sorunu yatırım ve işletme teşvik ve desteklerinin eksikliğidir. Dünyanın birçok ülkesinde doğal taş sektörüne özel teşvik uygulamaları getirilmiş ve böylelikle, başta Çin olmak üzere, sektörde büyük gelişmeler yaşanmıştır. Fakat Türkiye’de ülke ekonomisine büyük katkılarda bulunan mermer sektörüne özel bir teşvik mekanizması getirilmemiştir. Bu durum, potansiyel yatırımların önünü kesmektedir. 

İbrahim Halil ER